Axit béo là gì? Tính chất và ứng dụng của axit béo ra sao? Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu về khái niệm, phân loại, tính chất lý hóa cũng như những ứng dụng thực tiễn của axit béo.
Axit béo là gì?
Axit béo là một chuỗi thẳng có số nguyên tử cacbon chẵn, với các nguyên tử hydro dọc theo chiều dài của chuỗi ở một đầu của chuỗi và một nhóm cacboxyl (―COOH) ở đầu kia. Chính nhóm cacboxyl đó làm cho nó trở thành một axit (axit cacboxylic).
Công thức chung của axit béo là RCOOH, trong đó R là chuỗi hydrocarbon.
Ví dụ: axit butyric có công thức CH3(CH2)2COOH, còn axit palmitoleic có công thức CH3(CH2)5=CH(CH2)7COOH.
Phân loại axit béo
Để hiểu rõ hơn về tính chất và ứng dụng của axit béo, trước tiên chúng ta cần nắm bắt cách phân loại của chúng. Các axit béo được chia thành hai nhóm chính là axit béo bão hòa và axit béo chưa bão hòa.
Axit béo bão hòa
Axit béo bão hòa là những axit chỉ có liên kết đơn trong cấu trúc phân tử.
Ví dụ: axit butyric (CH3(CH2)2COOH), axit lauric (CH3(CH2)10COOH).
Trong các axit béo phổ biến, axit palmitic (16C) và axit stearic (18C) là hai loại axit béo phổ biến nhất, có mặt trong chất béo của hầu hết các sinh vật. Ở động vật, axit palmitic chiếm đến 30% chất béo trong cơ thể, trong khi ở thực vật, axit này chiếm từ 5-50% trong lipid, đặc biệt là trong dầu cọ.
Axit béo chưa bão hòa
Axit béo chưa bão hòa là những axit có chứa một hoặc nhiều liên kết đôi trong phân tử.
Ví dụ: axit oleic (CH3(CH2)7CH=CH(CH2)7COOH), axit palmitoleic (CH3(CH2)5=CH(CH2)7COOH).
Các axit béo không bão hòa thường có trong các loại chất béo từ thực vật, đặc biệt là dầu thực vật. Các axit béo phổ biến bao gồm axit linoleic (omega-6) và axit alpha-linolenic (omega-3). Tuy nhiên, cơ thể con người không thể tự tổng hợp được các axit béo này và cần bổ sung chúng thông qua chế độ ăn uống.
Tính chất lý hóa của axit béo
Tính chất lý hóa của axit béo là rất đa dạng và phong phú, ảnh hưởng lớn đến ứng dụng và vai trò của chúng trong cơ thể cũng như trong sản xuất công nghiệp.

Tính chất vật lý
- Độ tan: Axit béo có khả năng hòa tan trong các dung môi hữu cơ như ether dầu mỏ, benzen, và chloroform, nhưng không tan trong nước.
- Trạng thái tồn tại: Axit béo bão hòa thường ở thể rắn khi nhiệt độ môi trường ở mức bình thường, trong khi axit béo chưa bão hòa có xu hướng tồn tại ở dạng lỏng.
- Nhiệt độ nóng chảy: Nhiệt độ nóng chảy của axit béo bão hòa thường vượt quá 27°C (81°F) và sẽ tăng nếu chuỗi hydrocarbon dài hơn.
Tính chất hóa học
- Phản ứng với rượu: Nhóm cacboxyl (-COOH) trong axit béo dễ dàng tham gia vào các phản ứng với rượu (R’OH) để tạo ra các este (RCOOR’) và giải phóng nước. Phản ứng này được thể hiện qua công thức sau:
RCOOH + R’OH → RCOOR’ + H₂O. - Phản ứng hydro hóa: Phân tử axit béo không no, chứa liên kết đôi (C=C), có thể được hydro hóa trong điều kiện nhiệt độ cao, áp suất và sử dụng xúc tác niken mịn. Quá trình này chuyển axit béo không no thành các chất béo bão hòa (glyceride). Đây là cơ sở của quá trình sản xuất dầu hydro hóa trong công nghiệp.
- Phản ứng halogen hóa: Axit béo không bão hòa có thể phản ứng với các halogen như Cl₂ và I₂. Phản ứng này diễn ra tại các vị trí có liên kết đôi trong phân tử axit béo, dẫn đến sự hấp thụ halogen. Chỉ số iot của axit béo biểu thị mức độ hấp thụ iot của nó.
- Phản ứng ôi thiu: Khi axit béo tiếp xúc lâu dài với nhiệt độ, ánh sáng, không khí và độ ẩm, các phản ứng oxy hóa sẽ xảy ra, tạo ra mùi hôi thối. Những thay đổi này làm hình thành các hợp chất có mùi ôi thiu, đặc biệt trong dầu và mỡ. Dầu, mỡ bị ôi thiu sẽ có mùi khó chịu và mất chất lượng
Một số ứng dụng của axit béo
Axit béo không chỉ quan trọng trong cơ thể con người mà còn được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

- Trong công nghiệp mỹ phẩm: Axit béo được ứng dụng rộng rãi trong sản xuất xà phòng, chất tẩy rửa và các sản phẩm mỹ phẩm. Xà phòng là muối natri hoặc kali của axit béo, và nhiều sản phẩm chăm sóc da chứa axit béo giúp duy trì làn da khỏe mạnh và vẻ ngoài tươi sáng.
- Thực phẩm bổ sung: Axit béo, đặc biệt là các axit béo omega-3, thường xuyên được bán dưới dạng viên nang hoặc các dạng thực phẩm bổ sung để hỗ trợ sức khỏe.
- Chất bôi trơn: Axit béo còn được sử dụng trong ngành công nghiệp để chế tạo các loại chất bôi trơn, giúp giảm ma sát và bảo vệ các thiết bị cơ khí.
Tác dụng của axit béo đối với con người
Ngoài việc được ứng dụng trong sản xuất công nghiệp, axit béo cũng đóng vai trò thiết yếu trong cơ thể con người, đặc biệt là trong việc cung cấp năng lượng. Chế độ ăn cung cấp axit béo chủ yếu dưới dạng chất béo trung tính, đóng góp khoảng 45% tổng năng lượng tiêu thụ hàng ngày.
Trẻ sơ sinh có nhu cầu thiết yếu về điều kiện đối với axit docosahexaenoic (DHA), axit arachidonic. Chúng có nguồn gốc từ axit alpha-linolenic, và từ axit linoleic.
Lời kết
Tóm lại, axit béo là gì? Tính chất và ứng dụng của axit béo là những vấn đề hết sức thú vị và quan trọng. Chúng không chỉ đóng vai trò thiết yếu trong dinh dưỡng mà còn được ứng dụng rộng rãi trong nhiều lĩnh vực khác nhau, từ thực phẩm, mỹ phẩm đến dược phẩm.
Xem thêm : Mua hoá chất thực phẩm giá tốt và chất lượng